Nauka odbierania i nadawania komunikatów za pomocą słuchu i mowy to jeden z podstawowych elementów rozwoju każdego człowieka. Niestety zdarzają się przypadki zaburzeń, które z różnych powodów uniemożliwiają prawidłowe nabywanie tej umiejętności. Powody takiego stanu rzeczy mogą być różne, od kłopotów z właściwym rozpoznawaniem głosek, przez nieprawidłowości w rozumieniu komunikatu, aż po błędną artykulację głosek. Rozpoznanie i ćwiczenia logopedyczne umożliwiają jednak w znacznym stopniu poradzić sobie z tym problemem.
Czym jest artykulacja głosek?
Informacje na temat rodzajów wad wymowy warto poprzedzić krótkim wprowadzeniem na temat samego pojęcia artykulacji. Jest to pojęcie z działu fonetyki i oznacza proces kształtowania dźwięków podczas wypowiedzi lub innych elementów mowy ludzkiej. Wraz z inicjacją, czyli sposobem wytworzenia prądu powietrza oraz fonacją, czyli ułożeniu wiązadeł głosowych, artykulacja stanowi niezbędny krok w celu wytworzenia głoski. Nieprawidłowości związane z tworzeniem poprawnych komunikatów głosowych nazywane są zaburzeniami mowy. Mogą one wynikać zarówno z problemów z fonacją, płynnością mówienia, kłopotami z intonacją, jak i z wadliwej anatomii. W przypadku wielu z nich odpowiednie ćwiczenia, takie jak chociażby te opracowane na potrzeby metody krakowskiej, pozwalają uporać się z problemem.
Rodzaje nieprawidłowości w artykulacji głosek
- Seplenienie (sygmatyzm) – polega na wadliwej artykulacji głosek, należących do trzech szeregów. Są to głoski szumiące (sz, ż, cz, dż), syczące (s, c, z, dz) oraz ciszące (ś, ć, ź, dź). Powody zaburzeń mogą być różne, począwszy od wad zgryzu, specyfikę anatomii języka, przez połykanie niemowlęce, aż po nieprawidłowości w oddychaniu lub poruszaniu aparatem mowy.
- Reranie (rotacyzm) – jedno z najpowszechniejszych zaburzeń w artykulacji, polegające na trudnościach z wymawianiem głoski „r”. Wynika ono najczęściej ze złych nawyków w układaniu języka lub błędnych wzorców wymowy w najbliższym otoczeniu. Powodem może być również zbyt krótki wędzidełek podjęzykowy i specyficzna anatomia języka.
- Lambdacyzm – problemy z prawidłowym wymawianiem głoski „l”. Spowodowane z reguły specyficzną budową języka lub skróconym wędzidełkiem podjęzykowym.
- Tetacyzm – nieprawidłowe artykułowanie głosek t, n oraz d. Najczęściej jest pozostałością po zbyt długim okresie ssania kciuka u dziecka lub wiąże się z innymi problemami związanymi z budową, lub używaniem języka.
- Betacyzm – niewłaściwa wymowa głoski b wynikająca z dysfunkcji oddechowych, wad zgryzu lub nieprawidłowej pracy warg.
- Kappacyzm/gammacyzm – problem z prawidłowym wymawianiem głoski k bądź g, które dziecko zastępuje głoską t lub d. Błędna artykulacja wynika z błędnych nawyków ruchowych języka.
- Mowa bezdźwięczna – zaburzenie polegające na zastępowaniu przez dziecko głosek dźwięcznych głoskami bezdźwięcznymi. Wśród przyczyn wymienia się nieprawidłowości związane ze słuchem, oddychaniem, bądź budową krtani.
- Nosowanie (rynolalia) – objawia się w formie zaburzeń rezonansu w mowie. Powoduje specyficzne wrażenie fonetyczne.
Ćwiczenia wymowy w zaburzeniach artykulacji
W wielu wypadkach ćwiczenia artykulacyjne pozwalają na pozbycie się zaburzeń mowy lub ich znaczne zmniejszenie. Są więc one niezwykle istotne, gdyż pozwalają zrozumieć, jak należy układać aparat mowy i wykonywać poszczególne ruchy dla osiągnięcia konkretnego efektu fonetycznego. Ćwiczenia mające na celu usprawnić artykulację u dziecka muszą być wykonywane bardzo dokładnie i systematycznie. Dużym ułatwieniem dla nauczycieli i rodziców jest metoda krakowska. Proponuje ona ćwiczenia i rozwiązania mające na celu pomoc dziecku w rozwijaniu umiejętności poprawnej wymowy.
